- Ας μου επιτραπεί να σημειώσω εδώ ορισμένες σκέψεις μου για τον στοχαστικό λόγο.
- Τα σχολικά βιβλία και τα διάφορα μπλοκ των φιλολόγων μιλούν για ένα είδος στοχαστικού λόγου. Γι' αυτόν που στηρίζεται στον συνειρμό. Αυτό σημαίνει ότι ο νους μας παρουσιάζει τις διάφορες σκέψεις του έτσι όπως τις πρωτοσυνέλαβε, χωρίς βαθύτερη επεξεργασία. Χωρίς δηλαδή να αφαιρέσει ορισμένες σκέψεις, εικόνες, συναισθήματα, ακόμα και συμπεράσματα, και να προσθέσει άλλες πιο κατάλληλες για το θέμα που αναπτύσσει, έτσι που να καταλήξει σε συγκεκριμένη λύση, που να το λύσει. Ο συνειρμός βέβαια, δεν είναι κάτι το παράλογο. Εδράζεται στη λογική. Απλά δεν είναι λογική βαθιά επεξεργασμένη όπως είναι η λογική στον αποδεικτικό λόγο, όπου δεν γράφουμε τις σκέψεις μας όπως τις πρωτοσκεφθήκαμε, αλλά αφού τις επεξεργαστούμε αφαιρώντας ό,τι δεν χρειάζεται και προσθέτοντας από τις γενικότερες γνώσεις μας ό,τι επιπλέον χρειάζεται. Ορισμένα στοχαστικά κείμενα που αναφέρονται στα σχολικά βιβλία ανήκουν σε αυτό το είδος στοχασμού, ας τον πούμε ελεύθερο ή συνειρμικό στοχασμό. (Πχ το δοκίμιο "Άνοιξη" του E. B. White, στο γ ΄ τεύχος του σχολικού Έκφραση-Έκθεση).
- Υπάρχει όμως κατά τη γνώμη μου, και ένα είδος ανώτερου στοχασμού, όπου ο στοχαστής σκέφτεται πολύ βαθιά και συλλαμβάνει κοινωνικές και ηθικές ιδέες που αργά ή γρήγορα αλλάζουν και προάγουν τον πολιτισμό και τον φέρνουν σε ένα ανώτερο επίπεδο. Αυτό το είδος του στοχασμού, μπορούμε ίσως να το πούμε βαθύ στοχασμό και σε αυτόν μάλλον πρέπει να καταταγεί το απόσπασμα από κείμενο του Άλμπερτ Σβάιστερ που αναφέρεται στο γ ' τεύχος του Έκφραση-Έκθεση.
- Στον βαθύ στοχασμό πρέπει εξάλλου να καταταγούν ορισμένα ρητά και αποφθέγματα, κείμενα πρωτοπόρων διανοητών , ποιήματα υψηλού διαμετρήματος κλπ. Πχ η θεωρία του Πρωταγόρα (490-420 π.Χ.) για τις ποινές δεν μπορεί να θεωρηθεί παρά σαν βαθύς στοχασμός μια και δεν είχε λεχθεί ποτέ μέχρι τότε ότι η ποινή πρέπει να είναι σωφρονιστική και όχι εκδικητική, και να επιβάλλεται σύντομα για να αποτρέπει και τους υπόλοιπους πολίτες από το να διαπράττουν εγκλήματα. (*)
-Θα έλεγα ότι υπάρχει και ένα τρίτο είδος στοχασμού: ο μεταφυσικός στοχασμός, αυτός που καταγίνεται με τα πέραν του φυσικού κόσμου ζητήματα. Το θέμα όμως αυτό ανήκει στη δικαιοδοσία της Θεολογίας.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
- Υπάρχουν βέβαια διαβαθμίσεις. Έτσι στον ελεύθερο στοχασμό υπάρχουν διαβαθμίσεις από τον ψυχαγωγικό μέχρι εκείνον που αγγίζει σε ορισμένα του σημεία τον βαθύ στοχασμό. Στον βαθύ στοχασμό από αυτά που γράφουμε όλοι μας, και οι μαθητές λυκείου, για το τι πρέπει να γίνει πχ για τον περιορισμό της βίας, κάτι που υπάγεται στον πρώτο βαθμό του βαθύ στοχασμού, μια και όλοι μας έχουμε διαβάσει σχετικά κείμενα, μέχρι τις απόψεις του Πρωταγόρα, που υπάγονται στην κορυφή. Διαβαθμίσεις ίσως υπάρχουν και στον μεταφυσικό στοχασμό, αλλά αυτό το θέμα ανήκει στη Θεολογία.
- Ο βαθύς στοχασμός είναι συγγενικός με τον αποδεικτικό λόγο, κυρίως γιατί και οι δυο χρησιμοποιούν τον ορθολογισμό και καθόλου το συναίσθημα.
- Ασφαλώς υπάρχουν και άλλα είδη στοχασμού, πχ ο φιλοσοφικός στοχασμός. Πιθανόν όμως τα τρία είδη που ανέφερα να περιλαμβάνουν και τα άλλα. Έτσι τον φιλοσοφικό, μάλλον πρέπει να τον
κατατάξουμε στον βαθύ στοχασμό.
- Ας σημειώσω επίσης ότι ο βαθύς στοχασμός δεν έχει σχέση μόνον με κοινωνικά θέματα, αλλά και με φυσικά ζητήματα. Έτσι κατά τη γνώμη μου, πολλές απόψεις "θετικών" διανοητών υπάγονται σ' αυτόν, πχ η άποψη του Δημόκριτου ότι η ύλη αποτελείται από άτομα. Ίσως λοιπόν, να μπορούμε να διαχωρίσουμε τον βαθύ στοχασμό σε εκείνον που καταγίνεται με κοινωνικά θέματα και σε εκείνον που πραγματεύεται ζητήματα της εν γένει φυσικής.
- Ως προς τον μεταφυσικό στοχασμό, πρέπει πάντως να σημειώσω, ότι πολλοί "μεταφυσικοί" στοχαστές, είπαν σκέψεις και για κοινωνικά θέματα, που συνέτειναν στη διαμόρφωση της ηθικής, του δικαίου και γενικά του ανθρωπισμού. Πχ οι δέκα εντολές του Μωυσή, το "ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθο βαλέτω" που ουσιαστικά μιλά για επιείκεια, το "μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνη" κλπ. Το ίδιο θα συμβαίνει βέβαια και με τις άλλες θρησκείες, και όχι μόνο με τη μεταφυσική που διετύπωσαν ο Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ:
(*) Στο βαθύ στοχασμό κατά τη γνώμη μου κατατάσσεται και το Κοινωνικό Συμβόλαιο του Ζαν Ζακ Ρουσό, όπως και η ρήση του ότι ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος. Όπως και η σύλληψη της ιδέας των κοινωνικών ασφαλίσεων (που όπως διαβάζω σε κείμενο της νομικού Μαρίας Δ. Αγγελοπούλου στο www.greeklaws.com σπάργανά της βρίσκουμε στην αρχαία Ελλάδα τον 6ο αιώνα π. Χ. όπου υπήρχε θεσμός ιατρών που η αμοιβή τους καταβαλλότανε από υποχρεωτικές εισφορές όλων των πολιτών , όπως και ότι υπήρχε ιδιαίτερο ταμείο της «εκκλησίας του Δήμου» των Αθηναίων από όπου χορηγούνταν βοηθήματα σε ανίκανους για εργασία πολίτες (Λυσία, λόγος περί του αδυνάτου). Τέλος, ας αναφέρω ότι στον στοχασμό αυτόν πρέπει να συμπεριληφθούν και πολλά ποιήματα υψηλού διανοήματος, όπως πχ η Ιθάκη του Καβάφη.
=======
- Τα σχολικά βιβλία και τα διάφορα μπλοκ των φιλολόγων μιλούν για ένα είδος στοχαστικού λόγου. Γι' αυτόν που στηρίζεται στον συνειρμό. Αυτό σημαίνει ότι ο νους μας παρουσιάζει τις διάφορες σκέψεις του έτσι όπως τις πρωτοσυνέλαβε, χωρίς βαθύτερη επεξεργασία. Χωρίς δηλαδή να αφαιρέσει ορισμένες σκέψεις, εικόνες, συναισθήματα, ακόμα και συμπεράσματα, και να προσθέσει άλλες πιο κατάλληλες για το θέμα που αναπτύσσει, έτσι που να καταλήξει σε συγκεκριμένη λύση, που να το λύσει. Ο συνειρμός βέβαια, δεν είναι κάτι το παράλογο. Εδράζεται στη λογική. Απλά δεν είναι λογική βαθιά επεξεργασμένη όπως είναι η λογική στον αποδεικτικό λόγο, όπου δεν γράφουμε τις σκέψεις μας όπως τις πρωτοσκεφθήκαμε, αλλά αφού τις επεξεργαστούμε αφαιρώντας ό,τι δεν χρειάζεται και προσθέτοντας από τις γενικότερες γνώσεις μας ό,τι επιπλέον χρειάζεται. Ορισμένα στοχαστικά κείμενα που αναφέρονται στα σχολικά βιβλία ανήκουν σε αυτό το είδος στοχασμού, ας τον πούμε ελεύθερο ή συνειρμικό στοχασμό. (Πχ το δοκίμιο "Άνοιξη" του E. B. White, στο γ ΄ τεύχος του σχολικού Έκφραση-Έκθεση).
- Υπάρχει όμως κατά τη γνώμη μου, και ένα είδος ανώτερου στοχασμού, όπου ο στοχαστής σκέφτεται πολύ βαθιά και συλλαμβάνει κοινωνικές και ηθικές ιδέες που αργά ή γρήγορα αλλάζουν και προάγουν τον πολιτισμό και τον φέρνουν σε ένα ανώτερο επίπεδο. Αυτό το είδος του στοχασμού, μπορούμε ίσως να το πούμε βαθύ στοχασμό και σε αυτόν μάλλον πρέπει να καταταγεί το απόσπασμα από κείμενο του Άλμπερτ Σβάιστερ που αναφέρεται στο γ ' τεύχος του Έκφραση-Έκθεση.
- Στον βαθύ στοχασμό πρέπει εξάλλου να καταταγούν ορισμένα ρητά και αποφθέγματα, κείμενα πρωτοπόρων διανοητών , ποιήματα υψηλού διαμετρήματος κλπ. Πχ η θεωρία του Πρωταγόρα (490-420 π.Χ.) για τις ποινές δεν μπορεί να θεωρηθεί παρά σαν βαθύς στοχασμός μια και δεν είχε λεχθεί ποτέ μέχρι τότε ότι η ποινή πρέπει να είναι σωφρονιστική και όχι εκδικητική, και να επιβάλλεται σύντομα για να αποτρέπει και τους υπόλοιπους πολίτες από το να διαπράττουν εγκλήματα. (*)
-Θα έλεγα ότι υπάρχει και ένα τρίτο είδος στοχασμού: ο μεταφυσικός στοχασμός, αυτός που καταγίνεται με τα πέραν του φυσικού κόσμου ζητήματα. Το θέμα όμως αυτό ανήκει στη δικαιοδοσία της Θεολογίας.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
- Υπάρχουν βέβαια διαβαθμίσεις. Έτσι στον ελεύθερο στοχασμό υπάρχουν διαβαθμίσεις από τον ψυχαγωγικό μέχρι εκείνον που αγγίζει σε ορισμένα του σημεία τον βαθύ στοχασμό. Στον βαθύ στοχασμό από αυτά που γράφουμε όλοι μας, και οι μαθητές λυκείου, για το τι πρέπει να γίνει πχ για τον περιορισμό της βίας, κάτι που υπάγεται στον πρώτο βαθμό του βαθύ στοχασμού, μια και όλοι μας έχουμε διαβάσει σχετικά κείμενα, μέχρι τις απόψεις του Πρωταγόρα, που υπάγονται στην κορυφή. Διαβαθμίσεις ίσως υπάρχουν και στον μεταφυσικό στοχασμό, αλλά αυτό το θέμα ανήκει στη Θεολογία.
- Ο βαθύς στοχασμός είναι συγγενικός με τον αποδεικτικό λόγο, κυρίως γιατί και οι δυο χρησιμοποιούν τον ορθολογισμό και καθόλου το συναίσθημα.
- Ασφαλώς υπάρχουν και άλλα είδη στοχασμού, πχ ο φιλοσοφικός στοχασμός. Πιθανόν όμως τα τρία είδη που ανέφερα να περιλαμβάνουν και τα άλλα. Έτσι τον φιλοσοφικό, μάλλον πρέπει να τον
κατατάξουμε στον βαθύ στοχασμό.
- Ας σημειώσω επίσης ότι ο βαθύς στοχασμός δεν έχει σχέση μόνον με κοινωνικά θέματα, αλλά και με φυσικά ζητήματα. Έτσι κατά τη γνώμη μου, πολλές απόψεις "θετικών" διανοητών υπάγονται σ' αυτόν, πχ η άποψη του Δημόκριτου ότι η ύλη αποτελείται από άτομα. Ίσως λοιπόν, να μπορούμε να διαχωρίσουμε τον βαθύ στοχασμό σε εκείνον που καταγίνεται με κοινωνικά θέματα και σε εκείνον που πραγματεύεται ζητήματα της εν γένει φυσικής.
- Ως προς τον μεταφυσικό στοχασμό, πρέπει πάντως να σημειώσω, ότι πολλοί "μεταφυσικοί" στοχαστές, είπαν σκέψεις και για κοινωνικά θέματα, που συνέτειναν στη διαμόρφωση της ηθικής, του δικαίου και γενικά του ανθρωπισμού. Πχ οι δέκα εντολές του Μωυσή, το "ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθο βαλέτω" που ουσιαστικά μιλά για επιείκεια, το "μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνη" κλπ. Το ίδιο θα συμβαίνει βέβαια και με τις άλλες θρησκείες, και όχι μόνο με τη μεταφυσική που διετύπωσαν ο Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ:
(*) Στο βαθύ στοχασμό κατά τη γνώμη μου κατατάσσεται και το Κοινωνικό Συμβόλαιο του Ζαν Ζακ Ρουσό, όπως και η ρήση του ότι ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος. Όπως και η σύλληψη της ιδέας των κοινωνικών ασφαλίσεων (που όπως διαβάζω σε κείμενο της νομικού Μαρίας Δ. Αγγελοπούλου στο www.greeklaws.com σπάργανά της βρίσκουμε στην αρχαία Ελλάδα τον 6ο αιώνα π. Χ. όπου υπήρχε θεσμός ιατρών που η αμοιβή τους καταβαλλότανε από υποχρεωτικές εισφορές όλων των πολιτών , όπως και ότι υπήρχε ιδιαίτερο ταμείο της «εκκλησίας του Δήμου» των Αθηναίων από όπου χορηγούνταν βοηθήματα σε ανίκανους για εργασία πολίτες (Λυσία, λόγος περί του αδυνάτου). Τέλος, ας αναφέρω ότι στον στοχασμό αυτόν πρέπει να συμπεριληφθούν και πολλά ποιήματα υψηλού διανοήματος, όπως πχ η Ιθάκη του Καβάφη.
=======
Τα ιστολόγιά μου
- Έκθεση Λυκείου (από τον Δ. Τσαμαρδίνο, Θεσσαλονίκη) = για μαθητές
- Μαθήματα για την έκθεση λυκείου = για μαθητές
- Έκθεση Λυκείου, θέματα και σκέψεις = για μαθητές
- Έκθεση λυκείου, τα μυστικά της = και για μαθητές
- Συλλογισμοί
- Συλλογισμοί και είδη παραγράφων
- ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
- ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ (Δομή) ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
- Κειμενικά είδη
- Προβληματισμοί φιλολόγων για το συλλογισμό κλπ
- Παραγωγή κειμένου, Λαθεμένη θεωρία
- A paragraph (η αριστοτελική άποψη)
- Λογική 2 (Logic 2)
- Αιτίες, αναγκαίες και επαρκείς
