- Οι απορίες των φιλόλογων::
"" α. Υποδεικνύουμε στους μαθητές να γράφουν μεγάλες παραγράφους (90-100 λέξεων); Καθότι, μόνο έτσι θα επιτευχθεί ο στόχος της "επαρκούς ανάπτυξης"; Μπορεί μία λακωνική παράγραφος να λέει πιο πολλά από μία μεγάλη;
β. Μπορεί μία μικρή παράγραφος να υπηρετεί αποτελεσματικά το σκοπό του συγγραφέα; Ή θα ζητήσουμε από το μαθητή/τρια να την "μεγαλώσει", επειδή δεν υπακούει στην φόρμα;
γ. Τι απαντάμε στο μαθητή όταν ρωτάει: "Γιατί, κύριε, αυτό το κείμενο έχει μικρές και χωρίς καλή ανάπτυξη παραγράφους;" (Δείτε το "Περί ρητόρων" του Πλωρίτη - εφιάλτης του δασκάλου). Πιθανή απάντηση: "Άλλο πώς γράφουν αυτοί και άλλο εσείς"
δ. Έχει κανείς υπόψη βιβλιογραφία (πλην του Γρηγοριάδη) για την παράγραφο; Εννοείται πως δεν εννοώ "βοηθήματα" προς σχολική χρήση"".
-Παρότι δεν θα το ήθελα, είμαι υποχρεωμένος να ξεκινήσω από την δ ερώτηση: Συστήνω το βιβλίο μου "Για την παράγραφο", του 2004 που εκδόθηκε από τον οίκο Κώδικα, αλλά και τα διάφορα μπλοκ που έχω αναρτήσει ως Δημήτριος Τσαμαρδίνος.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ α ερώτηση:
-Οι παράγραφοι, και συγκεκριμένα οι αποδεικτικές, είναι συνήθως μικρές, ας πω 4 με 5 προτάσεων**, που η καθεμιά τους περιλαμβάνει θεματική πρόταση, αποδεικτικές προτάσεις και ίσως και κατακλείδα. Όταν ζητάμε από τους μαθητές να γράψουν παράγραφο 90- 100 λέξεων, στην ουσία τους ζητάμε να γράψουν πολλές αποδεικτικές παραγράφους τη μια κολλημένη με την άλλη, έτσι που να δίνουν οπτικά την αίσθηση μιας παραγράφου, ενώ στην ουσία το κείμενό τους θα αποτελείται από πολλές παραγράφους. Ας πούμε, τουλάχιστον από τρεις.
-Και το θέμα εξάλλου για το οποίο τους ζητάτε να γράψουν είναι τέτοιο, που για να αναπτυχθεί απαιτούνται πάνω από μια παράγραφοι.
-Με άλλα λόγια, και στο σημείο αυτό απευθύνομαι στους φιλόλογους: εξαιτίας της ημιτελούς θεωρίας που έχετε στα χέρια σας, είστε αναγκασμένοι να ονομάζετε αυτό που ζητάτε από τους μαθητές "μια παράγραφο", ενώ στην ουσία τους ζητάτε να γράψουν περισσότερες ακόμα και από δυο παραγράφους. Τους ζητάτε να γράψουν ένα συγκόλλημα παραγράφων, ένα ενσωμάτωμα παραγράφων, μια ενότητα παραγράφων σαν μια παράγραφο.
ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΡΩΤΗΣΗ: "Μπορεί μία μικρή παράγραφος να υπηρετεί αποτελεσματικά το σκοπό του συγγραφέα; Ή θα ζητήσουμε από το μαθητή/τρια να την "μεγαλώσει", επειδή δεν υπακούει στην φόρμα;".
-Μια μικρή παράγραφος μπορεί να υπηρετεί αποτελεσματικά το σκοπό ενός συγγραφέα, και μάλιστα ώριμου (οπότε και θα υπακούει σε μια από τις δεκατρείς περίπου φόρμες που υπάρχουν για τις μονές αποδεικτικές παραγράφους).
Νομίζω εξάλλου, ότι δεν επιτρέπεται να ζητήσουμε από έναν μαθητή να μεγαλώσει ή να διαφοροποιήσει την παράγραφο ενός συγγραφέα. Μπορούμε βέβαια, να του ζητήσουμε να την εξηγήσει, οπότε κατά κάποιο τρόπο θα τη μεγαλώσει ή θα τη διαφοροποιήσει.
ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΕΡΩΤΗΣΗ: "Τι απαντάμε στο μαθητή όταν ρωτάει: "Γιατί, κύριε, αυτό το κείμενο έχει μικρές και χωρίς καλή ανάπτυξη παραγράφους;" (Δείτε το "Περί ρητόρων" του Πλωρίτη - εφιάλτης του δασκάλου). Πιθανή απάντηση: "Άλλο πώς γράφουν αυτοί και άλλο εσείς".
- Την πιθανή απάντηση "άλλο πώς γράφουν αυτοί και άλλο εσείς" την αποκλείω και δεν τη συνιστώ, γιατί υπάρχει απάντηση. Γιατί ένα κείμενο από δόκιμο και ώριμο συγγραφέα θα είναι, εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις, καλά δομημένο και θα υπακούει σε κάποια φόρμα, που απλώς δεν είναι γνωστή, μια και η σημερινή θεωρία είναι ημιτελής και δεν την αναφέρει, και επομένως δεν βοηθάει τους φιλόλογους να δώσουν απαντήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήσεις των μαθητών.
- Ας δούμε το κείμενο του Μ. Πλωρίτη, για να δούμε το πόσο ωραία τα λέει αυτός ο μεγάλος λογοτέχνης και διανοητής μας. Για να πιστοποιήσουμε ότι τα λέει ωραία, θα χωρίσουμε το κείμενό του στα μέρη εισαγωγή, κύριο μέρος και επίλογο, και θα τονίσουμε την κυριότερη παράγραφο και τον τύπο της:
Τίτλος:Περί ρητόρων (ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΊΔΑ ΒΗΜΑ:15/02/2004)
*Υπότιτλος: Ποιοι είναι καλύτεροι, πιο άξιοι ρήτορες, ποιοι (πρέπει να) πείθουν περισσότερο τους ακροατές;
ΕΙΣΑΓΩΓΉ
ΜΕΑ culpa! Στο άρθρο μου της 25.1 («Τέλος στον εμφύλιο πόλεμο!») ελεεινολογούσα την «προεκλογική υστερική ρητορεία» που μας βομβαρδίζει ακατάσχετα από τα τηλεοπτικά παράθυρα. Πρέπει να ομολογήσω, όμως, πως αυτός ο... αφορισμός περιείχε μιαν αδικία (όπως παρατηρεί ένας αναγνώστης-«παλαιός εκπαιδευτικός»): Είναι πραγματικά άδικο να φορτώνεις στη ρητορεία - στη ρητορική, σωστότερα - όσα εκπέμπονται από τα - και τεκταίνονται στα φινιστρίνια της μικρής οθόνης. Επειδή, εκεί, ούτε λόγος υπάρχει, ούτε αντίλογος, ούτε διάλογος, αλλά ένας ορυμαγδός από ανθρώπους που, αντί να συζητούν, κραυγάζουν όλοι μαζί, σε τέτοιο σημείο ώστε όχι μόνο δεν μπορείς να καταλάβεις τι υποστηρίζει ο καθένας αλλά ούτε καν ν' ακούσεις τι λένε οι ομαδόν ωρυόμενοι.
Αυτή, όμως, η βαρβαρική οχλαγωγία μόνο ρητορεία δεν μπορεί να ονομαστεί. Όλοι ξέρουμε πως ρητορική είναι η τέχνη να πείθεις τους άλλους. Να τους πείθεις με τον λόγο, με επιχειρήματα και αποδείξεις πως οι απόψεις σου είναι σωστές και να τους κάνεις να τις παραδεχτούν κι εκείνοι. Τι επιχειρήματα, όμως, και τι αποδείξεις (αν υπάρχουν) μπορεί να εισπράξει, να «προσλάβει» ο δύσμοιρος τηλεθεατής-ακροατής, πώς και από τι να πεισθεί, όταν το μόνο που φτάνει στ' αυτιά του είναι μια χλαλοή από φωνασκίες και υλακές - και υβρεολόγια, συχνά;
Οι αρχαίοι Έλληνες εκτιμούσαν τόσο την Πειθώ με τον λόγο, ώστε την είχαν θεοποιήσει και της είχαν αφιερώσει ναούς στην Αθήνα, στην Κόρινθο και αλλού. Σήμερα, έχουμε θεσμοποιήσει τον λασποπόλεμο του ά-λογου λόγου και τη Βαβέλ της ακατανοησίας - και της ανοησίας, φυσικά.
Δεν φταίει, λοιπόν, γι' αυτές τις οικτρότητες η ρητορική αλλά εκείνοι που κάνουν κακή χρήση της, «οι μη χρώμενοι ορθώς», όπως έλεγε ο μεγάλος σοφιστής και ρητοροδιδάσκαλος Γοργίας1. Στη δική μας, τωρινή, πανίδα, μάλιστα, ούτε καν κακή χρήση, κατάχρηση της ρητορικής γίνεται, αλλά η τέχνη αυτή καταδικάζεται σε πλήρη αχρηστία από το νταβατούρι του ομαδικού ξελαρυγγιάσματος...
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ
Αλλά πέρα απ' αυτή την αξιοθρήνητη κακοποίηση, υπάρχει το βασικό ερώτημα: όταν χρησιμοποιείται, κατά κάποιον τρόπο, η ρητορική - σε λόγους από μπαλκόνια, σε τηλεοπτικές ομιλίες κλπ. -
(θΕΜΑΤΙΚΉ ΠΕΡΊΟΔΟΣ, ΠΡΏΤΟ ΜΈΡΟΣ)ποιος είναι καλύτερος, πιο άξιος ρήτορας, ποιος πείθει περισσότερο τους ακροατές; Ακριβέστερα: ποιος πρέπει να πείθει περισσότερο; Αυτός που διαθέτει μεγαλύτερη ευγλωττία κι ευφράδεια, αυτός που ξέρει να γίνεται ευχάριστος στα πλήθη, να τα ενθουσιάζει, να τα παρασύρει, να τα φανατίζει ακόμα; (ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ) Τέτοιου είδους ρήτορες αφθονούν από καταβολής λόγου - με ακραία περίπτωση, και κατάπτωση, τους δημαγωγούς και λαοπλάνους, παλαιούς και νεότερους. Αυτούς που, με την «αχρεία ευγλωττία» τους, με την «αλαζονεία της γλώσσας» τους, «κανακεύουν τον λαό, τον χαϊδολογούν, τον κολακεύουν, τον σέρνουν απ' τη μύτη, τον εξαπατούν», και αποδείχνονται «οι χειρότεροι εχθροί του», αφού με την «αναισχυντία» τους οδηγούν στη διαφθορά και, ουσιαστικά, στην αναίρεση (την «μεταβολή») της δημοκρατίας2.
(ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ, ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ)'H αντίθετα, είναι πιο άξιος ρήτορας αυτός που - έστω κι αν έχει λιγότερη «ρητορική δεινότητα» - λέει τα αληθέστερα και χρησιμότερα για το σύνολο και για τα άτομα, έστω κι αν είναι δυσάρεστα;
(ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ)*** H απάντηση στο «δίλημμα» είναι αυτονόητη:
«Όσοι σας λένε ό,τι επιθυμείτε, εύκολα μπορούν να σας εξαπατήσουν - τα ευχάριστα λόγια σκοτίζουν την κρίση σας και δεν σας αφήνουν να ξεχωρίσετε το καλύτερο -, ενώ δεν κινδυνεύετε να πάθετε κάτι τέτοιο από εκείνους που δεν σας συμβουλεύουν για να σας ευχαριστήσουν· γιατί αυτοί έναν τρόπο έχουν για να σας πείσουν: να σας δείξουν τι συμφέρει πραγματικά στην πολιτεία», έλεγε ο Ισοκράτης στους Αθηναίους. Και ακόμα:
«Σπουδαιότεροι και βαθύτεροι είναι (οι λόγοι) που αναζητούν την αλήθεια παρά εκείνοι που προσπαθούν να στρεβλώσουν τη σκέψη των ακροατών, καθώς και οι λόγοι που κατακρίνουν τα λάθη και νουθετούν παρά όσοι θέλουν να ευχαριστήσουν και να διασκεδάσουν»3.
ΑΥΤΟΙ οι «ωμοί» ρήτορες κατέχουν την «κυριότερη αρετή του λεκτικού, τη σαφήνεια», διαθέτουν παρρησία, «τόλμη και γνώση» και, έτσι, «το σωστό στη σωστή ώρα και λένε και αποσιωπούν και κάνουν και παραλείπουν» («το δέον εν τω δέοντι και λέγειν και σιγάν και ποιείν και εάν»)4.
(ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ) Δεν είναι, λοιπόν, οι «ωραίοι» και ευάρεστοι λόγοι το μέτρο της ρητορικής αξίας. Αλλά η ειλικρίνεια, η σύνεση, το ήθος του ρήτορα («Κυριωτάτην έχει πίστιν το ήθος»)5.
(ΕΠΙΛΟΓΟΣ, ΣΥΝΑΜΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΉΜΑΝΣΗ/ΠΡΟΤΡΟΠΉ} Και αυτό, βέβαια, απόκειται στη γνώση και την κρίση των ακροατών, στην ικανότητά τους να ξεχωρίζουν την ήρα από το στάρι, και το κριθάρι από το κουτόχορτο...
[ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΡΙΟ ΠΛΩΡΙΤΗ: 1. Πλάτων, Γοργίας, 457α. - 2. Ευριπίδης, Μήδεια, 586. Αριστοφάνης, Ιππής, 424. Ισοκράτης, Περί ειρήνης, MA'. Αριστοτέλης, Πολιτικά, E, 31, 1304β, 2. - 3. Ισοκράτης, Περί ειρήνης, B'-Γ' και Παναθηναϊκός, 271. - 4. Αριστοτέλης, Ρητορική, Γ, 2, 1, 1404β, 1 και Γοργίας, Ολυμπικός, απ. 7 και Επιτάφιος, απ. 6. - 5. Αριστοτέλης, Ρητορική, A, 2, 1356α, 13].
ΣΧΟΛΙΑ ΔΙΚΑ ΜΟΥ:
- Το άρθρο χωρίζεται στην ουσία σε δυο άρθρα (σε δυο μέρη), που το πρώτο τελειώνει στη φράση " ομαδικού ξελαρυγγιάσματος. . .". Σ' αυτό ο συγγραφέας αναφέρει το τι είπε σε παλιότερο άρθρο του, τη διαμαρτυρία που του έστειλε ένας αναγνώστης του εκπαιδευτικός, ομολογεί το λάθος να φορτώσει στη ρητορική όσα εκπέμπονται από τα παράθυρα των τηλεοπτικών καναλιών, ορίζει τη ρητορική τέχνη και την αντιδιαστέλλει από τη σημερινή βαρβαρότητα και συμπεραίνει/παραδέχεται ότι δεν φταίει η ρητορική αλλά εκείνοι που κάνουν κακή χρήση της. Εδώ θα μπορούσε να τελειώσει το δημοσίευμα, αλλά ο Μάριος Πλωρίτης θεωρεί σκόπιμο να συνεχίσει με ένα "δεύτερο άρθρο" για να ξεδιαλύνει ποιος είναι ο σωστός και χρήσιμος ρήτορας και να επιστήσει την προσοχή των αναγνωστών του στις επιλογές τους.
- Ως εισαγωγή στο δεύτερο άρθρο μπορεί να θεωρηθεί ολόκληρο το πρώτο άρθρο.
-Το κύριο μέρος του δεύτερου άρθρου αρχίζει από εκεί που θέτει το πρόβλημα "ποιος είναι καλύτερος, πιο άξιος ρήτορας", πρόβλημα που το διασπά στα δυο α) "αυτός που ξέρει να γίνεται ευχάριστος στα πλήθη", παρεμβάλλοντας επεξηγήσεις για το ποιοι αποτελούν τους τέτοιους ρήτορες και συνεχίζει β)'H αντίθετα, είναι πιο άξιος ρήτορας αυτός που λέει τα αληθέστερα και χρησιμότερα έστω κι αν είναι δυσάρεστα;
-Και δίνει την απάντηση "η απάντηση στο «δίλημμα» είναι αυτονόητη". Η απάντησή του αυτή αποτελεί απόδειξη και θα μπορούσε να βγάλει μετά το συμπέρασμα, αλλά προηγουμένως προτιμά να επικαλεστεί ως πρόσθετα και πιο αναλυτικά επιχειρήματα σχετικές σκέψεις που είπαν επιφανείς αρχαίοι μας πρόγονοι.
(***Εδώ θέλω να επισημάνω ένα είδος αποδεικτικής παραγράφου όπου οι αποδεικτικές προτάσεις αντικαθίστανται από τη φράση "όπως είναι γνωστό" ή άλλη παρεμφερή, όπως εν προκειμένω "η απάντηση στο δίλημμα αυτό είναι αυτονόητη". Και ενώ θα αρκούσε για ορισμένους αυτή η απόδειξη, η επίκληση δηλαδή του αυτονόητου, για άλλους όμως δεν θα επαρκούσε, μια και το κοινό που διαβάζει μια εφημερίδα είναι ποικίλλο με διαφορετικό βαθμό μόρφωσης. Ο συγγραφέας λοιπόν θεωρεί σκόπιμο να αναφέρει και τι είπαν για το θέμα μερικοί αρχαίοι μας πρόγονοι}.
-Ύστερα βγάζει το τελικό συμπέρασμά του και κλείνει το κείμενό του με την προτροπή προς τους αναγνώστες του να "ξεχωρίζουν την ήρα από το στάρι, και το κριθάρι από το κουτόχορτο".
-Θεωρώ δηλαδή τελικά, ότι το κείμενο "Περί ρητόρων" είναι πολύ καλά δομημένο και ότι όχι απλώς δεν είναι εφιάλτης για τον δάσκαλο, αλλά και πρότυπο για να διδάξει στους μαθητές του μια μορφή δομής πολύ ώριμης.
-Να γιατί επιμένω σε άλλα μπλοκ που έχω αναρτήσει, ότι η σημερινή θεωρία δομής των παραγράφων πρέπει να βελτιωθεί. Γιατί με τη σημερινή θεωρία δεν μπορούν να γίνουν σωστές αναλύσεις ορισμένων τουλάχιστον κειμένων και επομένως και σωστή ενημέρωση των μαθητών.
=========
** Υπάρχει βέβαια, μια αποδεικτική παράγραφος που είναι μεγάλη. Είναι η περίπτωση που σαν αποδεικτική πρόταση (σαν προκείμενη) προσκομίζεται ένα παράδειγμα που για να παρουσιαστεί απαιτεί μισή σελίδα και ίσως και περισσότερη. Στο βιβλίο μου "Για την παράγραφο" αναφέρω μια τέτοια παράγραφο από βιβλίο του Έρικ Φρομ ++. Μια δεύτερη και πιο προσιτή στον αναγνώστη είναι αυτή που εκτίθεται στο δοκίμιο του Ε. Παπανούτσου "η τέχνη του επιχειρήματος", +++ όπου ο συγγραφέας για να δείξει την πειστική δύναμη του θυμοσοφικού επιχειρήματος που αποκαλείται παραβολή, αναφέρει ένα εκτενές παράδειγμα, μισής τουλάχιστον σελίδας.
{Προσθήκες 27/4/2011:
++ = Κείμενο του Έριχ Φρομ, Ψυχανάλυση και Θρησκεία: Βλέπε την παράγραφο "ενώ είναι σχετικά εύκολο να αποφασίσουμε ποιος είναι ο στόχος της θεραπείας όταν πρόκειται για υστερικούς εμετούς . . εν τούτοις δεν είναι εξίσου εύκολο να αποφασίσουμε ποιος πρέπει να είναι ο στόχος όταν πρόκειται για νεύρωση χαρακτήρα/ ακολουθεί ένα εκτενές παράδειγμα /και καταλήγει ο συγγραφέας σε συμπέρασμα".
+++= Κείμενο του Ε. Παπανούτσου: Βλέπε την παράγραφο "Η παραβολή είναι ίσως η καλύτερη παραλλαγή . . . μέχρι: Μπορεί μια ηθική πράξη να είναι τόσο απάνθρωπη;" Στην παράγραφο αναφέρεται η άσκηση κριτικής με ένα παραβολικό παράδειγμα που κάνει ένας Αμερικανός κατά του ανένδοτου ριγκορισμού/ακαμψίας του Εμμανουήλ Καντ, που πρέσβευε ότι από την ηθική πράξη αποκλείεται κάθε άλλο ελατήριο εκτός από το σεβασμό προς τον προστάζοντα ηθικό νόμο (που αποτελεί το συμπέρασμα πάνω στον οποίο ο Αμερικανός ασκεί καταλυτική κριτική με το θυμοσοφικό επιχείρημά του). (Σ. σ: δυστυχώς ο Ε. Παπανούτσος δεν αναφέρει το όνομα του Αμερικανού που χρησιμοποίησε αυτή την παραβολή/θυμοσοφικό επιχείρημα).
===============================
Τα ιστολόγιά μου
- Έκθεση Λυκείου (από τον Δ. Τσαμαρδίνο, Θεσσαλονίκη) = για μαθητές
- Μαθήματα για την έκθεση λυκείου = για μαθητές
- Έκθεση Λυκείου, θέματα και σκέψεις = για μαθητές
- Έκθεση λυκείου, τα μυστικά της = και για μαθητές
- Συλλογισμοί
- Συλλογισμοί και είδη παραγράφων
- ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
- ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ (Δομή) ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
- Κειμενικά είδη
- Προβληματισμοί φιλολόγων για το συλλογισμό κλπ
- Παραγωγή κειμένου, Λαθεμένη θεωρία
- A paragraph (η αριστοτελική άποψη)
- Λογική 2 (Logic 2)
- Αιτίες, αναγκαίες και επαρκείς
